آیا نظام مالیاتی از سال 1400 اصلاح می شود؟

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی هشت امروز و به نقل از ایرنا پلاس ، موضوع اصلاح ساختاری بودجه در هفته‌های اخیر با نزدیک شدن به زمان قانونی تقدیم لایحه بودجه به مجلس، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته و کارشناسان اقتصادی و نهادهای مرتبط نیز در این زمینه پیشنهادهایی را مطرح کرده‌اند. در این میان برخی پیشنهادها با هدف قرار دادن اصلاحات مالیاتی، به دنبال اصلاح ساختار بودجه هستند. مالیات به‌عنوان یکی از منابع درآمدی دولت، نقش قابل توجهی در ساختار بودجه دارد.
برخی از پیشنهادهای مطرح شده در حوزه اصلاح نظام مالیاتی و با هدف اصلاح ساختاری بودجه، مربوط به شناسایی و واحدیابی مؤدیان جدید، پیش‌بینی مشوق برای وصول معوقه‌های مالیاتی و کشف فرار مالیاتی و همچنین اجرای نظام مالیات بر عایدی سرمایه است.
دیوان محاسبات کشور پیشنهادهای مربوط به اصلاح ساختار بودجه سال ۱۴۰۰ و همچنین مواردی در ارتباط با برنامه هفتم توسعه را که در برنامه هفتم توسعه قابل اجرا هستند، در ۶۲ بند تنظیم و به مجلس شورای اسلامی ارائه کرده است‌. بندهای مربوط به اصلاح نظام مالیاتی که به‌طور خلاصه به آنها اشاره شد، شامل موارد ذیل هستند:
- الزام سازمان امور مالیاتی کشور به شناسایی و واحدیابی سیستمی مؤدیان جدید از طریق اطلاعات مربوط به تراکنش‌های بانکی و ایجاد سازوکار قانونی مبنی بر تکلیف سازمان ثبت اسناد و املاک کشور به شناسایی و ثبت اطلاعات اشخاص حقوقی فاقد پرونده مالیاتی در پنجره واحد سازمان امور مالیاتی کشور و اداره کل ثبت شرکت‌ها و مؤسسات غیرتجاری موضوع مصوبات مورخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۶ و ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۶ هیأت وزیران
- پیش‌بینی مشوق‌های کارآمد به منظور ایجاد انگیزه برای وصول معوقات مالیاتی و کشف فرار مالیاتی در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰
- پیش‌بینی سازوکار لازم مبنی بر تعیین تکلیف و وصول حداقل ۵۰ درصد از معوقات مالیاتی در سال ۱۴۰۰ (نظیر تسهیل در فرآیند بخشودگی جرایم) و درج منابع حاصله در ردیف جداگانه‌ در بودجه
- ایجاد بسترهای قانونی لازم به منظور اخذ مالیات بر عایدی سرمایه
دو روی سکه مالیات
تکیه بر درآمدهای مالیاتی برای دولت می‌تواند همچون ایستادن بر لبه تیغ باشد. در واقع تلاش برای افزایش این نوع درآمدها در شرایط رکودی با افزایش نرخ‌های مالیاتی، نتیجه معکوس به‌همراه خواهد داشت تا جایی که نه تنها درآمدهای دولت را افزایش نمی‌دهد، بلکه منجر به کاهش درآمدهای دولت نیز خواهد شد. بنابراین لازم است افزایش درآمدهای مالیاتی در شرایط کنونی با استفاده از شناسایی خلأ‌های مالیاتی کشور انجام شود.
سید محمدهادی سبحانیان عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی پیش از این در رابطه با اصلاح نظام مالیاتی در گفت‌وگو با ایرناپلاس با تأکید بر پرهیز از افزایش نرخ‌های مالیاتی گفته بود: وقتی صحبت از افزایش درآمدهای مالیاتی دولت می‌شود، با توجه به اینکه اقتصاد کشور در دوره رکود قرار دارد، به‌هیچ وجه افزایش نرخ‌های مالیاتی را توصیه نمی‌کنیم. به‌عنوان شخصی که معتقد به افزایش درآمدهای مالیاتی دولت هستم توصیه می‌کنم نرخ‌های مالیاتی کاهش یابد، اما در مقابل، معافیت‌های گسترده مالیاتی حذف و همچنین موارد فرار مالیاتی شناسایی شود. بسیاری از معافیت‌های مالیاتی گسترده‌ای که در حال حاضر وجود دارد، فاقد هرگونه توجیه منطقی هستند. علاوه بر این فرار مالیاتی گسترده‌ای که در کشور وجود دارد با اجرای درست قوانین قابل جلوگیری است.
به عقیده این کارشناس اقتصادی، افزایش سطح درآمدهای مالیاتی از مجموع منابع بودجه نه به‌معنای افزایش نرخ‌های مالیاتی بلکه به معنای اصلاح خلأهایی است که در نظام مالیاتی وجود دارد. در واقع راه‌حل، حذف معافیت‌های گسترده، شناسایی پایه‌های جدید و جلوگیری از فرار مالیاتی است. به‌عنوان نمونه شناسایی موارد فرار مالیاتی، منابع را برای دولت ایجاد می‌کند که می‌تواند به‌طور مستقیم به دهک‌های پایین درآمدی تخصیص داده شود.
برنامه دولت برای اصلاح ساختار بودجه
رئیس سازمان برنامه و بودجه نیز در اصلاح ساختاری بودجه، درآمدهای مالیاتی را به‌عنوان یکی از جایگزین‌های درآمدخاص حاصل از فروش نفت معرفی کرده است. محمد باقر نوبخت با اشاره به معافیت‌های گسترده مالیاتی گفت: طبق قانون ما بیش از ۵۰ هزار میلیارد تومان معافیت مالیاتی داریم. این غیر از فرار مالیاتی است، اما در کشور ما از پرداخت مالیات معاف هستند.
وی اظهار داشت: بر اساس آنچه که در سیاست‌های اقتصاد مقاومتی مورد تأکید رهبر معظم انقلاب بود، باید از درآمدهای مالیاتی بیشتر استفاده کنیم و سهم مالیات را در منابع بودجه عمومی افزایش دهیم؛ اما آیا با همین قوانین ‌و مقررات و با همین نظام مالیاتی می‌توانیم؟ در برنامه‌ اصلاح ساختار مشخص کردیم که یک بخش را می‌توانیم، اما همه را نمی‌شود. البته ظرفیت بزرگی وجود دارد.
نوبخت بیان کرد: معتقدیم باید شیوه و رویکرد دریافت مالیات را از بنگاه به‌سمت خانوار ببریم. یعنی به‌جای اینکه درآمد بنگاه را مبنای محاسبه مالیات قرار دهیم، درآمد کل خانوار را در نظر بگیریم. البته با لحاظ سطح‌بندی؛ یعنی تا یک سطحی از درآمد، خانوارها از پرداخت مالیات معافند و برای درآمدهای کمتر از آن، نه‌تنها مالیات نمی‌دهند، بلکه به آن‌ها کمک می‌شود و یارانه پرداخت می‌شود؛ اما برای درآمدهای بالاتر از آن سطح باید مالیات بدهند. این موضوع را به‌عنوان «مالیات بر خانوار» تعریف کردیم و در برنامه‌ اصلاح ساختار هم آوردیم.
سنگینی پیشنهاد مجلس بر دوش خانوارهای کم‌درآمد
با وجود تأکید بر عدم افزایش نرخ مالیات توسط کارشناسان اقتصادی و دولت، کمیته اصلاح ساختار بودجه مجلس به‌دنبال افزایش یک درصدی مالیات بر ارزش افزوده از ۹ به ۱۰ درصد است‌.
بر اساس تعریف سازمان امور مالیاتی، مالیات بر ارزش‌افزوده نوعی مالیات بر مصرف است که در شمار مالیات‌های غیرمستقیم قرار می‌گیرد. این مالیات درواقع نوعی مالیات چندمرحله‌ای است که در مراحل مختلف زنجیره تولید-توزیع بر اساس درصدی از ارزش‌ افزوده کالاهای تولید شده یا خدمات ارائه ‌شده دریافت می‌شود. اجرای نظام مالیات بر ارزش ‌افزوده در کشور همچون دیگر انواع مالیات‌ها برای تأمین درآمدهای پاک مالیاتی و با هدف انتقال بار مالیاتی از تولید به مصرف است.
با این حال همه کالاها و خدمات مشمول این مالیات نیستند. در واقع از آنجایی که دولت‌ها به‌دنبال کسب بیشترین درآمد از مالیات بر ارزش افزوده هستند، مالیات بر ارزش افزوده معمولاً بر کالاهای پرمصرف و ضروری وضع می‌شود. این نوع کالاها بخش عمده سبد مصرفی خانوارهای کم‌درآمد را تشکیل می‌دهند. بنابراین گفته می‌شود سنگینی مالیات بر ارزش افزوده را گروه‌های کم‌درآمد بیشتر احساس  می‌کنند. حال باید دید تصمیم نهایی مجلس در اصلاح ساختار بودجه، باری بر دوش این خانوارها خواهد بود یا خیر.